Presidentiële rede, Radha Burnier

Volgens H.P. Blavatsky is diegene die een zuiver, onzelfzuchtig leven leidt, die meer vreugde ervaart door het helpen van anderen dan in het ontvangen van hulp en die klaarstaat om zijn eigen genot op te offeren ter wille van de rest van de wereld, een theosoof. Dit impliceert dat theosofisch leven een verantwoorde manier is om zichzelf aan alle leven te relateren.

Onzelfzuchtig zijn, zich erin verheugen anderen te hulp te komen en de bereidheid om offers te brengen ter wille van hen, zijn alle essentiële aspecten van juiste verhoudingen. Het woord ‘dharma’, dat voorkomt in het motto van onze vereniging, kan vertaald worden als dit gevoel van universele verantwoordelijkheid, ofschoon er geen geschikt synoniem lijkt te bestaan om de brede inhoud van het woord weer te geven. Volgens aloude traditie is de praktijk van dharma, dat wil zeggen het vervullen van verantwoordelijkheid, de basis voor spirituele vrijheid, moksha of bevrijding.

De wereld van tegenwoordig is vol onrechtvaardigheid, omdat jong en oud plezier maken en winstbejag tot voornaamste levensdoelen verheven hebben. Consumentisme spoort iedereen aan om de bevrediging van persoonlijke behoeften en niet het algemeen welzijn na te jagen. Het aanvaarden van deze ideologie heeft wereldwijd gebrek aan verantwoordelijkheid bevorderd in alle geledingen van het menselijk leven. Geweldsdaden door individuen of door naties, sommige relatief mild en andere destructief, komen steeds vaker voor, hetgeen aantoont dat het gevoel van verantwoordelijkheid dood is of stervende. Naarmate geweld wereldwijd toeneemt, neemt ook één van de belangrijkste eigenschappen van de mensheid navenant af, namelijk het vermogen tot rationeel en verantwoordelijk denken en handelen.

Ware religieuze leringen hebben in elk tijdsgewricht en in elke samenleving de boodschap van dharma en inspiratie voor mensen in zich gehad om verantwoordelijk te leven. Niet al te lang geleden hebben Zijne Heiligheid de Dalai Lama en Krishnamurti de waarheid opnieuw onderstreept dat verantwoordelijkheid universeel is. Het is geen aansporing of een idee, maar een oproep tot het spirituele leven waarbij men een diepe bezorgdheid koestert voor het totale welzijn van de aarde en zijn bewoners. Toen de Theosophical Society werd opgericht, werd duidelijk gezegd dat een theosoof bereid moet zijn tot opoffering, filantropie, altruïsme en universaliteit, waarbij hij een persoonlijk, egoistisch leven opgeeft.

Verantwoordelijkheid gaat over zelfbeperking. Dit is kort en indrukwekkend aangeduid in gerichte en zeer betekenisvolle woorden door de Isa Upanishad, die stelt dat het volledige universum de woonplaats is van de Ene Opperste Macht en dat daarom zelfbeperking aangewezen is in onze houding ten opzichte van alles wat bestaat in de kosmos. In feite lijken alle kosmische wetten beperkende eigenschappen ingebouwd te hebben. De wet van de zwaartekracht bijvoorbeeld dwingt alles ertoe op de juiste plaats te blijven en te functioneren. Daarom bewegen voorwerpen niet willekeurig of chaotisch in het rond. De sterren blijven in hun baan. Onze voeten staan stevig op de grond en een pen op het bureau of een auto op een parkeerplaats blijft staan waar hij staat. Op het morele niveau bestaat de wet die orde houdt en verhoudingen reguleert, de Wet van Karma. Net als elke andere wet is inperking het effect ervan. Bepaalde grenzen worden in stand gehouden waarbinnen alle handelingen die bedoeld zijn om persoonlijke begeerte of individuele wil te bevredigen, moeten worden gereguleerd. Intensieve bestudering leert dat het Goddelijk Doel is om universeel welzijn en vooruitgang teweeg te brengen en daarom moet er zelfbeperking zijn op het individuele niveau.

De mens is wel de enige genoemd die eigen baas is in de natuur. Hij is begiftigd met de eigenschap van onderscheidingsvermogen of viveka en het staat hem vrij om goed of verkeerd te handelen volgens zijn begrijpen en keuze. Maar meestal wordt hij verblind door onwetendheid, dat synoniem is met zelfzucht, en over het algemeen kiest hij ervoor onverantwoordelijk en verkeerd te handelen. Vervolgens ondergaat hij de gevolgen van het schenden van het principe van zelfbeperking, belichaamd in juist die structuur van het universum en in stand gehouden door zijn wetten. De meeste, zo niet alle, beproevingen en smart die op aarde heersen worden veroorzaakt door zelfzuchtig en onverantwoordelijk denken en handelen door de mens. De vrijheid van de mens om te kiezen en te handelen is niet een vrijbrief van de natuur voor onbeperkte zelfpromotie en onverschilligheid voor het welzijn van anderen. Deze waarheid ligt besloten in de betekenis van het woord ‘dharma’, dat niet louter het volgen van een traditioneel voorgeschreven stel verplichtingen inhoudt, maar verwijst naar een geestestoestand die gekenmerkt wordt door zo’n volledig gevoel van verantwoordelijkheid dat het de rem zet op zelfzuchtige neigingen. Dit is het begin van het spirituele leven in de diepste zin van het woord.

Intensieve bestudering leert dat het Goddelijk Doel is om universeel welzijn en vooruitgang teweeg te brengen en daarom moet er zelfbeperking zijn op het individuele niveau.

De moderne levensstijl, die gewijd is aan het zoeken naar maximaal genot en gemak, heiligt de uitbuiting en vervuiling van de aarde. Een recent rapport stelt dat er in de buurt van Napels voortdurend zulke enorme hoeveelheden giftig materiaal gedumpt worden dat er alleen bij een uitbarsting van de berg Vesuvius hoop is dat dit vernietigd wordt!

Arme landen worden ertoe verleid enorme hoeveelheden giftig afval aan te pakken. Vuilnis hoopt zich op langs de Mount Everest en de aarde, een levend organisme, wordt meedogenloos geplunderd door mensen die wouden vernietigen, de lucht vergiftigen en andere soorten ombrengen. Wij leren niet te geven, maar zijn gericht op nemen. Wij willen zelfs niet een paar van onze pleziertjes opgeven, maar eisen meer en meer, waarbij het ons niet kan schelen dat ons thuis, de aarde, een ongezonde plek is geworden.

De theosoof, aan de andere kant, moet een ware beschermer zijn van het milieu, die het voorbeeld geeft van eenvoudig leven, die behoeften beperkt en de begeerte om de rest van de wereld te volgen aan banden legt. Zoals de hierboven aangehaalde Upanishad aanraadt, moet de theosoof zijn hart openen voor de verborgen Macht die de hele aarde heilig maakt.

Precies zo is het de verantwoordelijkheid van ons mensen om niet alleen alle leden van het dierenrijk te beschermen, maar om ze te helpen zich te ontwikkelen volgens het Goddelijk Plan door affectie en vertrouwen, en niet door angst die op ze is overgebracht door de menselijke gemeenschap. Het is de plicht van een theosoof die iets begrijpt van de loop van de evolutie om de wereld te helpen beseffen dat de slechte behandeling van dieren op enorme schaal, zoals wij dat nu zien, heel veel schade berokkent op twee manieren, nog afgezien van het veroorzaken van angst bij deze arme schepselen: ten eerste berooft wreedheid het menselijk bewustzijn zelf van zijn fundamentele menselijkheid; en ten tweede zullen grote aantallen toekomstige mensen die geïndividualiseerd zijn met vrees en haat deze wereld bevolken en haar ongelukkiger maken als gevolg van ons onverantwoordelijke gedrag. Dus zullen de gevolgen van het niet doen van onze plicht als oudere broeders van het dierenrijk veel ernstiger zijn dan door mensen in het algemeen beseft wordt.

‘Dharma’ verwijst naar een geestestoestand die gekenmerkt wordt door zo’n volledig gevoel van verantwoordelijkheid dat het de rem zet op zelfzuchtige neigingen. Dit is het begin van het spirituele leven in de diepste zin van het woord.

De uitdrukking van theosofie in het dagelijks leven komt neer op het leren van levenskunst, of zoals vrijmetselaars zouden zeggen, bedreven raken in het handwerk van leven. Dit vereist vaardigheid en vaardigheid is verbonden met het soort visie die de mens heeft van wat hij moet doen. De vaardigheid die een chirurg nodig heeft is niet dezelfde als de vaardigheid die een timmerman verworven heeft. Vaardigheden moeten gerelateerd zijn aan het doel.

Het is duidelijk dat ons doel is het teweeg brengen van geluk en vrede voor alle schepselen en groei in spirituele kennis en spirituele liefde voor alle mensen. Om onze plicht kort samen te vatten: de vaardigheid van een theosoof moet trachten dat wat goed is en weldadig vanuit een evolutionair gezichtspunt naar voren te brengen voor alle wezens, van plant tot mens. Het woord ‘vaardigheid’ heeft een resonantie in de context van spirituele ontplooiing die het niet heeft in de gewone zin van het woord. Juist handelen is welwillend en weldadig handelen. Juiste visie, juist denken, juist voelen  – een algemene juistheid in levenswijze – maken deel uit van de vaardigheid die verbonden is met het praktiseren van yoga. Zij vormen alle een deel van één geïntegreerd bewustzijn, hetgeen kort samengevat wordt in Licht op het Pad: werken voor het zelf is werken voor teleurstelling.

Wij schijnen niet volledig het belang van onze dagelijkse houding en gedachten te beseffen, hoe deze samengaan en een schadelijke wereldatmosfeer opbouwen. J. Krishnamurti sprak de volgende woorden, die het waard zijn herinnerd te worden: ‘Wanneer u zichzelf een Indiër noemt of een moslim, een christen of een Europeaan of wat dan ook, bent u gewelddadig, omdat u zich afscheidt van de rest van de mensheid.’ Onze egoïstische gedachten scheiden ons ook af van de aarde en de planten, de vogels en dieren en het leven als geheel. Het diepgaande belang van universele broederschap kan daarom niet hoog genoeg aangeslagen worden. Dit volledig te beseffen vormt een deel van vaardig leven, hetgeen meester-techniekers maakt van gewone mensen, opperste kunstenaars die de macht hebben om een prachtige hemel op aarde te scheppen.

Uitmuntendheid in de kunst vraagt om een lange periode van training, waarbij technische vaardigheid verworven wordt – training die zelfdiscipline omvat en de bereidheid om alle energie, enthousiasme en aandacht in die taak te steken. Maar wanneer vooruitgang geboekt wordt en de kunst een hoog niveau van volmaaktheid bereikt, lijkt het helemaal niet op kunst. De allerfijnste muziek vloeit zo natuurlijk en feilloos dat het de luisteraar toeschijnt alsof het gemakkelijk binnen bereik ligt van allen om even creatief te zijn; het lijkt zo makkelijk en goed. Een goede danser kan moeilijke en ingewikkelde bewegingen uitvoeren met zoveel gemak en gratie dat het publiek zich in die tijd volkomen onbewust is van alle toewijding en werk door de jaren heen die dit mogelijk maakten. Zo ook de kunst van het leven. Zij die een staat van perfectie bereikt hebben, leven spontaan en gracieus, mededogend en wijs, zonder inspanning.

Echte yogapraktijk is trainen om volkomen natuurlijk te zijn, ingebed in de eigen ware aard. Maar onze gewone mentale activiteiten zijn gebaseerd op geleende ideeën en vaststaande antwoorden, dat wil zeggen op de conditionering die is opgelegd door de omgeving, het soort maatschappij waarin wij leven en wat het verleden ons in het brein geprent heeft. Wanneer er een eind komt aan dat soort mentale activiteit hernemen wij onze oorspronkelijke aard die onschuldig is en harmonieus zonder inspanning. Maar het persoonlijk denkvermogen is sluw en rusteloos met zichzelf bezig. Leren hoe dit moet sterven vereist enorm veel geduld en vaardigheid. Zoals één van degenen die dit stadium bereikt heeft al zei: Niemand wordt ertoe geboren, iedereen moet ervoor werken. Men zegt dat het is als het bewerken van een prachtige tuin. Hij die de schoonheid wil scheppen moet van het werk houden, aandacht geven aan alle details en er hard aan werken.

Een theosoof die zijn voet gezet heeft op het Pad van Volmaking moet niet terugschrikken voor hard werk. Hij zal een uitmuntend kunstenaar worden die de grootste van alle kunsten in praktijk brengt, namelijk de kunst van wijs en prachtig leven, mits hij bereid is mindere dingen op te offeren en te werken met een vol hart en een gevoel van toewijding bij het zichzelf daarop voorbereiden. Hij moet compromisloos alle obstakels onder ogen zien. Zijn zelfvoorbereiding en zelftraining moeten onvermoeibaar zijn en zijn denkvermogen waakzaam en alert. De vaardigheid die in dit geval vereist is impliceert niet alleen technische competentie maar ook gevoeligheid, geboren uit een gevoel voor alle anderen en uiterste zelfloosheid. Hoevelen van ons zijn bereid dit pad te betreden?

Uit: The Theosophist, januari 2005

Vertaling: A.M.I.

Als je je lot niet kunt veranderen,
verander dan jezelf
en kijk op een andere manier
naar je leven.

A. Besant