Op 5 november j.l. is Shirley Nicholson overleden. Zij was lid van de Theosophical Society in America sinds 1944. Sinds begin jaren tachtig werkte zij met haar man Bill in het Olcott National Center in Wheaton. Daarna werkte ze 10 jaar als hoofdredacteur van Quest Books. Na haar pensioenering ging ze in Ojai wonen waar ze aan het hoofd stond van de Krotona Community tot 2010. Ze was de auteur van vele theosofische artikelen en boeken. In het Nederlands vertaald bij onze uitgeverij Oude wijsheid, modern inzicht.
Een opkomende wereldvisie
Onze wereld is op veel manieren heel anders dan die van de laat negentiende-eeuwse omgeving van mevrouw Blavatsky, waarbij wij niet eens rekening houden met het wonder van de huidige technologie en communicatie. Blavatsky was bezig met theosofie tegen het eind van de koloniale tijd, toen een wereldmacht een kleiner land kon overheersen en een regering van buitenaf kon opleggen. Haar wereld was gestructureerd in klassen waarbij de aristocratie en de hoogste klasse de gewone man overheersten. In haar wereld waren er verschillen tussen wetenschap en religie zonder de notie van een gezamenlijk ontmoetingspunt om het materiële te verenigen met het spirituele.
Deze tweedelingen in de maatschappij waren het resultaat en ook de oorzaak van de toen heersende wereldvisie, een denkwijze gebaseerd op toenmalige kennis van de wereld. Wij erven een wereldvisie, een manier van naar de wereld kijken en wat ‘goed’ is en het is maar zelden dat deze bevraagd wordt. Tegen deze achtergrond experimenteerde de Meesters met het promoten van een organisatie gestoeld op broederschap en eenheid. De Meester KH schreef aan A.P.Sinnett, een vroege theosoof: ‘De uitdrukking “Universele Broederschap” is geen holle frase… Ze vormt de enige veilige grondslag voor algemene zedelijkheid… en het is de aspiratie van de ware adept’ (Mahatma Brieven, p.20).
Tegenwoordig, nu de idee van eenheid en broederschap al 134 jaar het werelddenkvermogen binnenfiltert, zien we nog steeds verdeling en overheersing. Er zijn echter geen koloniale keizerrijken om andere landen te overheersen, en geharnaste sociale structuren zijn niet prominent. De Verenigde Naties hebben de idee van een wereldgemeenschap geïntroduceerd en het besef daagt dat alle landen, alle maatschappijen, alle volkeren onderling verbonden zijn op vele niveaus en diepe wortels hebben in de aarde en in de natuur zelf. Ontdekkingen in de wetenschap hebben aangetoond dat de materiële wereld ondersteund wordt door een rusteloze niet-materiële basis van subatomaire deeltjes of quanta. Toch duren de houdingen en waarden van de wetenschappelijk-materialistische wereldvisie, die het Westen meer dan 400 jaar gedomineerd hebben, nog steeds voort.
Er gaan echter veel stemmen op uit de wetenschap, religie, sociale wetenschappen en milieubewustzijn die verklaren dat er een nieuwe wereldvisie aan het ontstaan is, dat de nadruk op materialisme niet langer geldt. Eén zo’n stem is die van Dr. Edmund Bourne, psycholoog, onderzoeker en auteur van Global Shift: How a New Worldview is Transforming Humanity (Noetic/New Harbinger, 2009). Bourne noemt aannames en waarden op die deze opkomende wereldvisie kenmerken. Hij noemt thema’s zoals een bewust universum, multi-dimensionale realiteit, onderlinge verbondenheid van alle denkvermogens, de complementariteit van wetenschap en spiritualiteit, bewustzijn als een causale invloed. Sommige van de waarden die voortkomen uit deze nieuwe wereldvisie zijn een gevoel van alomvattendheid jegens de gehele mensheid, mededogen, het op waarde schatten van intuïtie, het primaat van onvoorwaardelijke liefde (Bourne, pp.28,30).
Deze lijst is indrukwekkend wanneer zij wordt vergeleken met de nieuwe ideeën die Blavatsky introduceerde in het Westen in de late negentiende eeuw. Het schijnt dat meer van de theosofie die zij doceerde in het publieke bewustzijn is gekropen op allerlei manieren dan wij misschien vermoed hadden. De Aloude Wijsheidslering is prominent in de opkomende wereldvisie.
Een belangrijke verschuiving in waarden die tegenwoordig plaatsvindt waar Bourne op wijst is ‘een gevoel van alomvattendheid’ dat vast en zeker deel uitmaakt van de voornaamste reden waarom de TS werd opgericht, het promoten van broederschap. Het ‘gevoel van alomvattendheid jegens de hele mensheid’ erkent dat ‘alle mensen deel uitmaken van dezelfde familie, ongeacht raciale, etnische, nationale of religieuze verschillen’ (Bourne, p.30). Vergelijk dit met onze eerste Doelstelling. Blavatsky zei ons dat ‘de TS in de eerste plaats een universele Broederschap is’ (Mahatma Brieven, p.443). Natuurlijk wilde Bourne niet zeggen dat alle mensen tegenwoordig broederschap beschouwen als een natuurwaarheid, maar veeleer dat het een eigenschap is van de verschuiving in houdingen en meningen die nu plaatsvindt.
Een ander idee dat door Blavatsky geïntroduceerd is en door Bourne wordt meegenomen in de opkomende wereldvisie is: ‘Het universum als geheel is een bewust en creatief proces, niet een mechanistisch object’ (Bourne, p.28). Theosofen zijn bekend met de idee dat bewustzijn er als eerste was; vormen en organismen komen voort uit het Goddelijk Denkvermogen voordat zij fysiek belichaamd worden. Alles heeft een binnenkant, een soort bewustzijn dat past bij de natuur van het schepsel of voorwerp. Volgens Blavatsky: ‘Alles in het Heelal, in al zijn rijken, is BEWUST: d.w.z. voorzien van een eigen soort bewustzijn op zijn eigen waarnemingsgebied. Wij mensen moeten bedenken dat we geen recht hebben om te zeggen dat er bijvoorbeeld in stenen geen bewustzijn bestaat, omdat we daarin geen tekenen van bewustzijn waarnemen – die we als zodanig kunnen herkennen. Er bestaat niet zoiets als ‘dode’ of ‘blinde’ stof, evenmin als er een ‘blinde’ of ‘onbewuste’ wet is’ (De Geheime Leer, I.274).
Volgens Bourne ‘leiden zowel wetenschap als spiritualiteit tot een begrijpen van de kosmos’ (Bourne, p.28), hetgeen ook Blavatsky leerde. De volledige titel van haar magnum opus is De Geheime Leer, de synthese van wetenschap, religie en filosofie. Er zijn godsdienstijveraars die vinden dat de Bijbel letterlijk waar is en wetenschap niet, en sommige wetenschappers beschouwen religie als slechts symbolisch of zelfs als bijgeloof. Volgens de nieuwe wereldvisie complementeren religie en wetenschap elkaar, waarbij wetenschap ‘een begrijpen’ biedt ‘van haar uiterlijk, objectieve aspect; en spiritualiteit… van haar innerlijke, subjectieve en symbolische aspecten’ (Bourne, p.28).
Radicaal empirisme, of ‘intuïtieve en visionaire vormen van kennis gelden evenzeer als op gevoel gebaseerde vormen’, volgens Bourne (p.28). Helderziende onderzoekingen waarvan verslag is gedaan in theosofische literatuur zijn gebaseerd op een ‘visionaire vorm van weten’, hetgeen zou kunnen betekenen dat er innerlijke beelden opkomen, maar zou ook helderziendheid kunnen behelzen. In De Mahatma Brieven adviseert de Meester Sinnett zijn intuïtie te ontwikkelen, een andere ongewone vorm van weten. Blavatsky leerde haar studenten: ‘Al deze Stanza’s [van Dzyan in De Geheime Leer] doen veeleer een beroep op de innerlijke eigenschappen dan op het gewone begrijpen van het fysieke brein’ (De Geheime Leer I.86).
Wij in de TS behoeven geen nieuwe leringen om ons bij de tijd te brengen. Wij kunnen in deze gedeeltelijke opsomming en korte discussie een paar van de elementen zien van een opkomende wereldvisie. Wat wij misschien nodig hebben zijn nieuwe manieren om de Aloude Wijsheid te presenteren om haar relevantie aan onze huidige wereld te laten zien. Zoals wij gezien hebben zijn er in de huidige denkwijze buiten de TS al veel belangrijke theosofische ideeën en principes gangbaar. Veeleer dan theosofie alleen maar aan te bieden als de redelijke en alomvattende lering, die zij is, kan onze 21e eeuwse presentatie haar principes benadrukken als praktisch en in lijn met moderne manieren om de wereld te bezien.
Als wij ons als wereldwijde beweging zouden concentreren op deze benadering, konden wij de ontwikkeling en verbreding van de nieuwe wereldvisie bespoedigen. Dit zou mensen in de gehele wereld op een fundamenteel niveau van begrijpen kunnen helpen. Deze kennis zou helpen mensen samen te binden in een net van broederschap, gebaseerd op het besef dat eenheid ligt op een diep niveau binnen de schijnbare wereld van verdeeldheden.
Verwijzingen
Edmund J.Bourne, ‘A World in Transition’, in Shift, at the Frontiers of Consciousness, Winter 2008-9, 21, pp.28-31.
A.T.Barker, The Mahatma Letters to A.P.Sinnett, In Chronological Sequence, Phillipines, 1993.
H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine, The Theosophical Press, Wheaton, Illinois, USA, 1962.
Uit: The Theosophist van oktober 2009
Vert.: A.M.I.