TVN Home » Tijdschrift Theosofia » Archief » 2006 » Augustus » De Montessori-kleuterschool op het terrein van het ITC, Agnes Hoedemaker
Montessori schooltje te Naarden, 1925

De Montessori-kleuterschool op het terrein van het ITC, Agnes Hoedemaker

Op het Internationaal Theosofisch Centrum, aan het eind van de Valkeveenselaan, ligt een bijzondere woning in het fraaie bos verscholen. Het lijkt een kleine bungalow, maar van origine is het geen woonhuis. In 1925 is het gebouw ontworpen als Montessori-kleuterschool voor de kinderen van leden van de Theosofische Vereninging. De hypermoderne leermethode van Maria Montessori, waarbij kleine kinderen veel ruimte kregen om zich zelf te ontwikkelen, vond weerklank bij Kees van der Leeuw, theosoof en eigenaar/directeur van de “Van Nelle” fabriek in Rotterdam. Van der Leeuw had de architecten J.A. Brinkman en L.C. van der Vlugt de Van Nellefabriek laten ontwerpen en schakelde dit architectenbureau ook in voor de te bouwen Montessori kleuterschool.

Op zeer duidelijke wijze is te zien dat de architecten behoorden tot de school van ‘Het Nieuwe Bouwen’. Deze bouwkundige stroming liet zich inspireren door de nieuwe ideeën van het ‘Functionalisme’. Deze moderne architectonische stroming paste uitstekend bij de pedagogische opvattingen van Maria Montessori.

Het schooltje is in 1925 ontworpen als houten gebouw, maar is in 1926 gereconstrueerd en uitgevoerd in beton en hout. Kenmerkend voor het gebouw is de symmetrie. In één van de originele tekeningen is te zien dat de architect twee vierkanten schuin over elkaar heeft gelegd, waardoor een achthoekig lokaal is ontstaan, met vier speelruimten op de hoeken.

Het hele gebouw heeft veel lage ramen, met een bijzondere indeling. Naast de ingang is een bankje op kleuterhoogte.

Lang is niet duidelijk geweest of het gebouw ook daadwerkelijk als kleuterschool heeft gefunctioneerd, maar bij een bezoek aan het Nederlands Architecten Instituut (NAI) in het najaar van 2005 zijn de oorspronkelijke bouwtekeningen (inkt op linnen) en foto’s gevonden uit 1926. Op één van de foto’s is duidelijk te zien dat het gebouw wel degelijk als kleuterschool heeft gefunctioneerd. De inrichting van het klaslokaal en de kindjes buiten in de kou met hun neus tegen de ramen geven het onomstotelijke bewijs.

Agnes Hoedemaker woont tijdelijk als “kraakwacht” in dit pand in Naarden.

148        Theosofia 107/4 · augustus 2006

Toch is het niet lang een kleuterschool geweest. In het archief van de gemeente Naarden zijn bouwtekeningen uit 1930 gevonden, waarin het achthoekige lokaal als woonkamer wordt aangeduid en één van de vier aangebouwde hoekkamertjes tot keuken wordt gepromoveerd. Voor deze verbouwing – de enige wijziging in 80 jaar – zijn in de keuken een deur naar de berging, een extra raam en een aanrecht op volwassen hoogte toegevoegd.

Gedeeltelijk was nog te achterhalen wie de bewoners in de afgelopen 80 jaar zijn geweest. Van voor de oorlog (1940-1945) is weinig bekend, een paar jaar heeft hier  mevrouw Cox gewoond. Na de oorlog is het huis bewoond geweest door achtereenvolgens de heer Gerrit Munnik en vanaf 1953 door mevrouw To Gouverne en  haar dochter Wil. Wil Gouverne heeft tot haar overlijden in 2005, dus gedurende 52 jaar, met veel plezier in dit schooltje gewoond (zie ook St Michael’s News Autumn/Winter 2005).

In het voorjaar van 2000 heeft de gemeenteraad van Naarden besloten om het gebouw de status van Rijksmonument te verlenen. Zij beschrijft haar beslissing als volgt: “Voormalige Montessori-kleuterschool uit 1925 van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde als grotendeels gaaf en representatief beeld van het Nieuwe Bouwen uit het oeuvre van Van der Vlugt en als typologische uiting van het bijzonder onderwijs in Nederland en de relatie met de Theosofie.”

Dat het pand nu een Rijksmonument is geworden heeft grote consequenties voor de opknapbeurt die dringend nodig is. Na 1930 is in 1968 centrale verwarming aangelegd en is in 1983 een aantal ramen van dubbel glas voorzien. Maar het schooltje is nog vrijwel geheel in oorspronkelijke staat. De achthoekige woonkamer, het voormalig klaslokaal, zorgt voor speciaal wooncomfort.

Nu een totale restauratie dringend noodzakelijk is hebben wij in Nederland te maken met een uitgebreid pakket aan wet- en regelgeving, die óók nog per 1januari 2006 is gewijzigd. Gelukkig bestaat volgens de oude wetgeving nog een mogelijkheid voor subsidie van de rijksoverheid.

Het Stichtingsbestuur heeft een architect gevonden, die bekend is met de regelgeving op monumentengebied en heel enthousiast is over dit kleinood in het bos. Het pand wordt nu ook tijdelijk bewoond om het tegen krakers te beschermen. Een voordeel van deze tijdelijke bewoning is ook dat ervaren wordt welke aanpassingen noodzakelijk zijn om het huis na een sobere restauratie weer plezierig bewoonbaar te maken.

Omdat de kosten voor de restauratie zo hoog zijn, dat deze niet door verhuur terug zijn te verdienen, zijn er contacten met de Gemeente Naarden en wordt gehoopt op een substantiële  subsidie als bijdrage in de te maken kosten.

Omdat het schooltje wat verborgen ligt in het bos, kun je vanuit de eettafel de eekhoorntjes van boom naar boom zien springen. Veel vogels, waaronder roodborstjes, boomklevers en de grote bonte specht komen dagelijks kijken of er broodkruimels voor ze klaar liggen. Heel bijzonder was het om dit voorjaar een ree te zien, die zomaar naast de vijver stond. Hopelijk zal dit schooltje in de toekomst nog veel gelukkige bewoners kennen.

Bron o.a. mevr. A.P. Kooijman-van Rossum